We wrześniu 2018 r. liderzy europejskich agencji finansujących badania naukowe, przy wsparciu Komisji Europejskiej oraz Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC), utworzyli tzw. cOAlition S, inicjatywę, której celem jest urzeczywistnienie pełnego otwartego i natychmiastowego dostępu do publikacji naukowych od 2021 r.
Sygnatariuszami były duże krajowe agencje badawcze i jednocześnie fundatorzy z dwunastu krajów europejskich zrzeszonych w Science Europe, z Francji, Holandii, Irlandii, Austrii, Wielkiej Brytanii, Norwegii, Szwecji, Luxemburga, Włoch, Słowenii, Finlandii, a także z Polski, reprezentowanej przez Narodowe Centrum Nauki (NCN). To oni odpowiedzialni są za wdrożenie planu w ramach swoich jurysdykcji.
Priorytety działań cOAlition S zawarte są w dokumencie zwanym „Planem S”, który ma na celu przyspieszenie wdrożenia otwartego dostępu do publikacji, transparentne przedstawianie rezultatów pracy badawczej oraz prowadzenie spójnej polityk w ramach otwartej nauki.
Plan S stanowi rozwinięcie „Amsterdamskiego wezwania do działania na rzecz otwartej nauki” z 2016 r., a jego postulaty są w znacznej mierze realizowane w programie ramowym badań i innowacji "Horyzont 2020”.
Europejskie agencje narodowe, które wspierają badania, w tym polski NCN, będą stawiały realizatorom projektów badawczych wymóg natychmiastowego publikowania w otwartym modelu publikacji i rezultatów badań, zalecając także otwarcie danych badawczych, jak również innych materiałów powstałych w ramach grantu. Pozwali to na ponowne wykorzystanie treści w dowolnym celu, także komercyjnym.
Główna zasada „Planu S” opiera się na zapisie, który mówi: „Wszystkie publikacje naukowe dotyczące wyników badań finansowanych z dotacji publicznych lub prywatnych, udzielanych przez krajowe, regionalne i międzynarodowe rady badawcze oraz instytucje finansujące, muszą być publikowane w czasopismach o otwartym dostępie, na platformach otwartego dostępu lub natychmiast dostępne za pośrednictwem repozytoriów Open Access bez embarga”.
Publikacje, które nie zostaną udostępnione w otwartych czasopismach lub na otwartych platformach, muszą natychmiast po publikacji, czyli bez żadnego embarga, zostać umieszczone w repozytoriach zarejestrowanych w OpenDOAR, zgodnie z wytycznymi OpenAIRE, na wolnych licencjach, np. CC 0, CC BY, CC BY-SA, w ostatecznej wersji autorskiej (ang. Author’s Accepted Manuscript AAM), ostatecznej wersji opublikowanej (ang. Version of Record, VoR) lub obu tych wersjach. Możliwości archiwizacji w repozytorium określa polityka wydawcy dostępna w Sherpa RoMEO. Plan S zaleca stosowanie identyfikatorów ORCiD dla wszystkich uczestników procesu publikacji.
„Plan S” opiera się na 10 zasadach szczegółowych, które dopełniają główną ideę otwartości.
Zasady „Planu S”
Koalicja opublikowała też wytyczne dotyczące czasopism transformacyjnych, czyli czasopism subskrypcyjnych i hybrydowych, których wydawcy deklarują pełną otwartość. (zob. cOAlition S - czasopisma transformacyjne często zadawane pytania).
Poparcia dla wprowadzenia polityki otwartego dostępu do publikacji będących efektem realizacji projektów badawczych, finansowanych w całości lub w części ze źródeł Narodowego Centrum Nauki, udzieliła Rada NCN na wniosek jej dyrektora w lutym 2020 r. Obowiązek otwartego dostępu do efektów zrealizowanych badań dotyczyć będzie projektów zakwalifikowanych do finansowania w konkursach ogłoszonych 15 czerwca br. z warunkiem otwartego dostępu w 2021 r. Dotyczy to wszystkich autorów projektów finansowanych przez NCN, także z Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Plan S jest wsparciem dla globalnej inicjatywy Open Access 2020 (OA2020). Jej celem jest przyspieszenie przejścia do otwartego dostępu poprzez strategię systematycznego wycofywania wsparcia finansowego dla płatnych systemów wydawniczych i wykorzystania tych środków dla wsparcia publikacji otwartego dostępu.
Koalicja dąży do pełnego i natychmiastowego otwartego dostępu do publikacji zawierających wyniki badań, które są efektem realizacji projektów badawczych ze środków publicznych, już od 2021 r. Badania te muszą być udostępnione w Internecie bez barier technologicznych, finansowych i prawnych; wymaga to zastosowania odpowiednich modeli dystrybucyjnych oraz rozwiązań prawnoautorskich.
Źródła:
