Repozytoria to narzędzie informatyczne do deponowania, przechowywania i udostępniania w Internecie dorobku naukowego instytucji naukowych (repozytoria instytucjonalne) lub wyników badań z określonych dziedzin nauki (repozytoria dziedzinowe). Repozytoria służą do deponowania publikacji (głównie artykułów w czasopismach, rozdziałów książek, monografii, prac doktorskich), a także danych badawczych”. (zob. „Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce”). Repozytoria są narzędziem komunikacji naukowej do bieżącej wymiana idei i efektów pracy badawczej.
Za dwa wiodące katalogi repozytoriów otwartego dostępu na świecie uznaje się Directory of Open Access Repositories (OpenDOAR) oraz Registry of Open Access Repositories (ROAR); dla danych badawczych jest to Registry of Research Data Repositories (re3data); dla czasopism jest to Directory of Open Access Journals (DOAJ); dla książek - Directory of Open Access Books (DOAB). Można korzystać też z wielu innych ważnych repozytoriów dziedzinowych:
- OpenDOAR to światowy katalog repozytoriów otwartego dostępu i ich polityk, prowadzony przez University of Nottingham według usług SHERPA/RoMEO we współpracy z Lund University. Umożliwia identyfikację, przeglądanie i wyszukiwanie repozytoriów na podstawie szeregu funkcji, takich jak lokalizacja, oprogramowanie lub rodzaj przechowywanych materiałów. Wymaga otwartego dostępu do publikacji naukowych, kontroluje przesyłane materiały według własnego uznania. Rejestruje i umożliwia przeszukiwanie zasobów 5.313 repozytoriów z całego świata, w tym 2.113 z Europy i 113 z Polski, jest tam również Zielonogórska Biblioteka Cyfrowa (dane z kwietnia 2020).
- ROAR to światowy katalog repozytoriów tworzony w University of Southampton. Pozwala na przeszukiwanie według kraju, oprogramowania, typu repozytorium, tematu, roku, a także nazwy. Umożliwia bezpośrednie przesyłanie do bazy, uwzględnienia też dodatkowo inne rodzaje materiałów. Zawiera 4.725 repozytoriów, oraz baz danych, danych badawczych i innych materiałów z całego świata, w tym 1.620 z Europy, a z Polski 94 (dane z kwietnia 2020).
- Disciplinary Repositories to lista otwartych repozytoriów dziedzinowych uszeregowana alfabetycznie według 47 dyscyplin i tematów. Zawiera tytuły serwisów, nazwy instytucji utrzymujących, informacje o języku oraz ograniczeniach w dostępie. Lista jest częścią katalogu Open Access Directory.
- Open Archives - spis ponad 4.700 repozytoriów oraz bibliotek cyfrowych z całego świata wraz z opisami i odnośnikami. Jest to Inicjatywa Open Archives, która promuje i rozpowszechnia dostęp do zasobów cyfrowych oraz otwartych repozytoriów; udostępnia infrastrukturę dla rozproszonych archiwów i niezależnych usług danych; promuje oraz rozwija standardy interoperacyjności ułatwiające skuteczne rozpowszechnianie treści cyfrowych dla e-Scholarship, e-Learning i e-nauki.
- arXiv.org - renomowane repozytorium o otwartym dostępie obsługiwane przez amerykańską uczelnię Cornell University z zakresu fizyki, matematyki, informatyki, elektrotechniki, statystyki, finansów oraz ekonomii (zawiera około 1.7 mln dokumentów). Prace można czytać i pobierać bezpośrednio ze strony repozytorium; są one widoczne także w wyszukiwarkach naukowych, takich jak np. Google Scholar.
- Polska ma repozytorium Centrum Otwartej Nauki CEON prowadzone przez Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego; adresowane jest do polskiego środowiska naukowego; udostępnia w otwartym dostępie artykuły, książki, materiały konferencyjne, raporty i rozprawy doktorskie.
Światowe rejestry danych badawczych
- re3data.org to globalny rejestr repozytoriów danych badawczych ze wszystkich dyscyplin akademickich. Dostarcza informacji o repozytoriach do trwałego przechowywania i dostępu. Podaje tytuły serwisów, ich zakres tematyczny, podział według dziedzin oraz informacje o ograniczeniach, dzięki czemu łatwiej znaleźć serwis do zarchiwizowania i udostępniania wyników badań. Rejestruje ponad 3.300 repozytoriów z całego świata, w tym ponad 1.200 z Europy, 5 z Polski, m.in. RepOD (dane z kwietnia 2020). Rejestr uruchomiony w 2012 r., finansowany przez German Research Foundation (DFG) jest usługą DataCite wymienianą przez wielu wydawców w ich politykach redakcyjnych jako najlepsze narzędzie do identyfikacji odpowiedniego repozytorium. Zalecane jest też w wytycznych Komisji Europejskiej w sprawie otwartego dostępu do publikacji i danych badawczych w programie „Horyzont 2020”.
- Open Access Directory Data Repositories - lista repozytoriów dziedzinowych otwartych danych badawczych uszeregowana alfabetycznie według 16 dyscyplin i tematów. Zawiera tytuły serwisów, nazwy instytucji utrzymujących, informacje o języku oraz ograniczeniach w dostępie. Lista jest częścią katalogu.
- Zenodo - ogólnodostępne repozytorium opracowane w ramach europejskiego programu OpenAIRE na zlecenie Komisji Europejskiej, prowadzone i finansowane przez CERN. Umożliwia naukowcom z każdego obszaru tematycznego deponowanie zbiorów danych, oprogramowania badawczego, raportów oraz innych cyfrowych materiałów związanych z badaniami; publikacje oznaczane są identyfikatorem DOI. Wskazane jest jako miejsce do przechowywania danych.
- OpenAIRE (Open Access Infrastructure for Research in Europe) to platforma, która gromadzi i przeszukuje zasoby europejskich repozytoriów, a także opisy projektów badawczych. Pozwala uzyskać całościowy obraz przebiegu badań; wiąże informacje o projekcie z instytucją i osobami odpowiedzialnymi za jej realizację oraz z publikacjami, które powstały w ramach projektu.
- Polska prowadzi Repozytorium Otwartych Danych RepOD opracowane przez ICM UW w ramach działań Platformy Otwartej Nauki. Baza archiwizuje i udostępnia wszystkie dane wytworzone, zebrane i opracowane na potrzeby badań naukowych; przeznaczona jest dla tzw. małych danych.
Rejestr czasopism
- DOAJ to międzynarodowy katalog recenzowanych czasopism publikowanych przez wydawnictwa uczelniane i towarzystwa naukowe zainicjowany przez Lund University w Szwecji, zarządzany jest obecnie przez Infrastructure Services for Open Access. Baza zawiera spis ok.14.5 tys. międzynarodowych recenzowanych czasopism o otwartym dostępie ze 133 krajów i zawartości ponad 4.8 mln artykułów i abstraktów. Katalog rejestruje 636 polskich czasopism otwartych wraz z zawartością 105.228 artykułów. Jest tam 6 tytułów wydawanych na UZ: “Civil and Environmental Engineering Reports”, “Discussiones Mathematicae Graph Theory”, “Discussiones Mathematicae - General Algebra and Applications”, “International Journal of Applied Mechanics and Engineering”, “International Journal of Applied Mathematics and Computer Science”, “Przegląd Narodowościowy/Review of Nationalities” (dane z kwietnia 2020). Celem bazy jest zwiększenie widoczności, dostępności, wykorzystania oraz jakości recenzowanych czasopism z całego świata. DOAJ jest wyszukiwarką realizującą sprawdzone praktyki wydawnicze. Wymagania dla wydawców opisane są na stronie internetowej DOAJ.
Rejestr książek
- DOAB to cyfrowy katalog recenzowanych książek o otwartym dostępie. Zawiera metadane oraz linki do ok. 28 tys. książek ok. 400 wydawców. Jego celem jest promowanie i zwiększanie widoczności książek akademickich. Zasoby można przeszukiwać i przeglądać. Serwis prowadzi DOAB Foundation, holenderska organizacja non profit powołana przez OAPEN Foundation i OpenEdition. Katalog jest otwarty dla wszystkich wydawców akademickich, książki muszą spełniać standardy i wymagania określone w repozytorium.
Źródła:
